Holenbroeder zoekt nestgelegenheid!

Steenuilen zijn bij uitstek holenbroeders. Voor hun nest, maar ook als roestplaats, maken ze het liefst gebruik van (natuurlijke) holtes in gebouwen en bomen. Steenuilen zijn daarbij niet erg kieskeurig. Nesten kunnen op de meest bijzondere plaatsen worden aangetroffen. De bekendste plekken zijn holten in fruit- en knotbomen, en onder de dakpannen of golfplaten van gebouwen (tussen dakbeschot en dakbedekking). Maar we komen steenuilennesten ook tegen op de meest bijzondere plekken, zoals tussen rommel op een zolder of in een horizontaal gelegen pvc-buis in een schuur. Als het maar donker is en de beschutte veiligheid van een holte broedt.

Karakteristieke nestplaats van een steenuil onder de dakpannen van een kleine schuur. Toegang tot het dak vaak via een losliggende dakpan of de onderrand (voor de foto, genomen tijdens een nestcontrole, is de dakpan ter hoogte van het nest even kort verwijderd).

Bij voorkeur zetten we in op behoud van nestgelegenheid in gebouwen en bomen. Om steenuilen bij het ontbreken van deze 'van nature aanwezige' holten een helpende hand te bieden, kunnen we nestkasten plaatsen. Op erven in geschikt leefgebied, waar in het (recente) verleden nestlegenheid is verdwenen of niet (eerder) voorhanden was, worden nestkasten dankbaar door steenuilen in gebruik genomen. Inmiddels broedt naar schatting minstens een kwart tot een derde van de Nederlandse broedpopulatie in nestkasten. Het aanbieden en behoud van nestkasten is daarmee in de laatste decennia een essentiele beschermingsmaatregel gebleken.

Nestkasten moeten bij voorkeur aan een aantal minimumvoorwaarden voldoen. De belangrijkste zijn:

• voldoende nestruimte, dus een zo ruim mogelijke kast (vloeroppervlak)
• goede ventilatie
• vochtabsorberend bodemmateriaal aanbrengen
• voorkom inwateren bij regen met harde wind
• duurzaam; een nestkast moet weer en wind bij voorkeur zo'n 10 jaar kunnen doorstaan
• gemakkelijk toegankelijk en te openen voor nestkastcontrole
• geen toegang voor predatoren zoals steenmarters, bijv. door toepassing van een marterwerend sluisje; houdt tevens nestplaatsconcurrenten als kauw en holenduif buiten de deur 

Tips bij plaatsing van een steenuilennestkast

Plaats de kast op een rustige plek (hoogte 2 tot 5 meter), bij voorkeur in een boom met uitloopmogelijkheid voor de jonge uilen: de in-/uitvliegopening komt bij voorkeur uit op een horizontale tak. De 'windrichting' van de invlieopening luistert niet zo nauw. Walnoot- en fruitbomen, eiken, knotwilgen zijn vaak geschikte bomen, maar eigenlijk is elke boom met een beetje open structuur zodat de uilen ene vrije aanvliegopening hebben, is geschikt. 

Bevestig de kast stevig, weer- en windbestendig. Uilen maken geen nest, dus helpen we ze een handje door het aanbrengen van een mooi tapijtje van vochtabsorberend materiaal. Een strooisellaag van bijvoorbeeld houtsnippers vermengd met turf of tuinaarde (iets dat lijkt op vermolmd hout in het gat van een boom) van circa 4 cm volstaat prima. Hier kan het vrouwtje haar nestkuiltje draaien waarin ze de eieren legt. 

Komt de kast in een kaploods of in een schuur, hang hem dan ongeveer 4 meter hoog, niet te diep in de schuur en ingang naar de open zijde. Een fraaie oplossing is de kast te plaatsen op een ongebruikte zolder van een schuurtje. Uiteraard wel een toegang maken met of zonder plankje. Jonge uilen, en ook adulten, maken hier langdurig gebruik van. Wanneer gekozen wordt voor plaatsing aan de gevel, mag de kast niet in de volle zon komen. Een dakoverstek is dan ideaal. Zorg wel voor voldoende uitloop (plank of takken van zo’n 2 meter lengte).

Hulp en advies

Heeft u vragen over de plaatsing van een nestkast of wilt u advies of hulp van een steenuilenwerkgroep bij u in de buurt? Dan kunt u contact opnemen met de STONE-contactpersoon in uw regio.

Vaak kan de lokale werkgroep ook, tegen een bescheiden bijdrage in de (on)kosten, een nestkast regelen!

De marterproof STONE-kast

In de loop der jaren zijn verschillende types nestkasten ontwikkeld, die allemaal in meer of mindere mate voldoen. De variatie is nagenoeg oneindig. Van rechthoekig tot rond, van groot tot klein, met één of twee tussenschotjes, met een plat dak, met een schuin dak, met marterbeveiliging, zonder marterbeveiliging, niets is zo onderwerp van discussie als de ideale nestkast.

Het werd tijd dat we als STONE een duit in het zakje deden, uiteraard zonder te beweren dat we de wijsheid in pacht hebben. Zeer zeker niet. Bij het ontwerp van de STONE-kast zijn we echter niet over een nacht ijs gegaan. De kast is op basis van modellen uit Duitsland, Achterhoek (Peter Beersma), Drenthe (wijlen Fred van Vemden) en Brabant (Huub Thoonen), door Bert Kwakkel, regiocontactpersoon voor STONE in de Achterhoek en Liemers, verder ontwikkeld.                       

In het broedseizoen van 2013 is de kast uitgetest en op basis van de bevindingen aangepast. Het resultaat is een robuuste marterproof nestkast. Het sluisje dat toegang tot de broedruimte verschaft is voorzien van een extra, dwars geplaatst schotje dat marters buiten de deur houdt (althans, ze het heel lastig maakt) en steenuilen een prima toegankelijke, veilige nestplaats biedt. De nestkast is bovendien ruim, goed geventileerd en duurzaam.

Het marterwerend sluisje in de STONE-nestkast.

Pas uitgevlogen steenuil bij marterwerende STONE-nestkast in een appelboom. De boom biedt de jonge uilen prima zit en klautegelegenheid en bij onraad kunnen ze snel de kast weer in. 

Waarom een marterwerende nestkast?

Om met de deur in huis te vallen: steenmarters zijn pachtige dieren en verdienen hun plek op het platteland (en dorp en stad). Geschikt leefgebied voor steenuilen is bijna als vanzelfsprekend ook prima leefgebied voor steenmarters. In (steeds grotere) delen van Nederland waar marters voorkomen, zullen de uilen ze niet altijd kunnen ontlopen.

In de jaren zeventig van de vorige eeuw was de steenmarter in Nederland en Vlaanderen een zeldzame verschijning. In Nederland kwam de soort alleen nog voor in gebiede langs de oostgrens (in delen van de Achterhoek, Twente, het Rijk van Nijmegen en Zuid-Limburg). De laatste decennia is de steenmarter weer aan een opmars bezig. Hij heeft inmiddels grote delen van zijn historische verspreidingsgebied heroverd en breidt zijn leefgebied nog steeds verder westwaarts uit. Tot in Noord-Holland is ie al gesignaleerd. 

Steenmarters struinen hun leefgebied af naar voedsel en rustplaatsen, en belanden zodoende ook in steenuilennestkasten. Eieren, jonge uiltjes of een broedend steenuilenvrouwtje zijn dan niet veilig. De webcam van Beleef de Lente liet al eens zien hoe een steenmarter de complete muizenvoorraad uit de nestkast ontvreemdde en meermalen zagen we een marter op bezoek komen die (tevergeefs!) probeerde de nestkast te betreden.

Hoewel we de marters dus ook hun plek gunnen, zien we natuurlijk niet graag dat de nestkasten - die we juist plaatsen om de steenuilen te helpen - een onveilige plek blijken te zijn. Steenuilen en hun beschermers zitten nu eenmaal niet te wachten op ongewenst steenmarterbezoek. Dus maken we het de marter liefst zo moeilijk mogelijk. Daarom de marterwerende nestkast!

Steenmarter betrapt in een kast zonder marterwerende sluis.

STONE-nestkast kant-en-klaar bestellen

De marterproof STONE-steenuilenkast wordt geproduceerd door Vivara en is te bestellen bij Vogelbescherming Nederland (mét korting voor leden!) en bij Vivara.  

Zelf aan de slag: bouwtekeningen nestkast en antimarter sluis

Bouwtekening nestkast

Wilt u zelf aan de slag om de STONE-nestkast te maken, dan kan dat uiteraard. De technische bouwtekening vindt u hier.

Bouwtekening marterwerend sluisje

Wilt u alleen de speciale marterproof sluisunit in een eigen model nestkast inbouwen, dan kan dat uiteraard ook. Bert Kwakkel heeft een overzichtelijke bouwtekening van de sluis gemaakt. Het is belangrijk om de maten van deze tekening aan te houden, zodat het voor steenmarters onmogelijk (of althans: zeer lastig) is om binnen te komen en de kast voor steenuilen toch goed toegankelijk is. U kunt de bouwtekening van het marterwerende sluisje hier downloaden. 

Nestkast voor de gevorderde doe-het-zelver: de pendelkast

Een nestkast die veel overeenkomsten heeft met de STONE-kast is de door Bert Kwakkel ontworpen pendelkast, ook een marterproof model. Een ingenieus pendelmechanisme verhindert de steenmarter om de kast binnen te komen. Steenuilen kunnen dat wel. Kwestie van verschil in lichaamslengte.       

Het is wel een kast voor de gevorderde klusser. De technische bouwtekeningen van deze 'pendelkast' vindt u in de hier. Verdere informatie over de bouw, de werking van de pendels en het plaatsen van de kast leest u in deze toelichting. De 3D-tekening van Manfred Overkamp geeft een mooi “doorzicht” op de werking van dit pendelsysteem.

Veilig nestkast plaatsen aan boom of muur

Speciaal voor die situaties waarin het wat lastiger of onmogelijk is om een nestkast op een tak van een boom te plaatsen heeft de Stichting Steenuilenwerkgroep Drenthe een constructie bedacht waarmee de kast eenvoudig geplaatst kan worden en tevens ook veilig te controleren is.
De bouwtekening voor deze ophangmethode vindt u - met dank aan de Stichting Steenuilenwerkgroep Drenthe - hier.