Maak kennis met de steenuil!

In deze informatieve brochure van STONE (2015) leest u alles over de steenuil, onderzoek en bescherming. Deze brochure is speciaal geschreven voor erfbewoners waar de vrijwilligers komen voor hun beschermings- en onderzoekswerk. Vraag ernaar bij uw lokale werkgroep. Andere geïnteresseerden kunnen de brochure bestellen via de webshop.

Klik op de afbeelding om de brochure in te zien (online versie, pdf 7 MB). 

Geluiden

Steenuilen kennen een uitgebreid repertoire aan geluiden, waaronder de zang (baltroep) van de man, waarmee het territorium wordt afgebakend, en de vele roepen en alarmgeluiden. Hieronder enkele linkes naar de belangrijkse geluiden:

Territoriumroep man steenuil (1) 

Territoriumroep man steenuil (2) 

Zang en verschillende roepen

Hier treft u het overzicht van de 22 verschillende geluiden die Klaus-Michael Exo en Wolfgang Scherzinger in 1989 onderscheidden. Bron: K-M. Exo & W. Scherzinger. 1989. Stimme und Lautrepertoire des Steinkauzes (Athene Noctua), Beschreibug, Kontext und Lebensraumanpassung. Okologie Vögel 11: 149-187. 

Kenmerken

foto: André Eijkenaar

Uiterlijk

De steenuil is de kleinste in ons land broedende uilensoort. Door de bolle kop en het relatief dikke verenpak lijkt hij groter dan hij is. Met een lichaamsgrootte van 21 – 23 cm en een vleugelspanwijdte van 54 – 58 cm is hij echter nauwelijks groter dan een zanglijster of merel. Gemiddeld zijn vrouwtjes iets groter en zwaarder dan mannetjes (170 à 260 gram vs. 150 à 240 gram). Ook het verenkleed is zo goed als gelijk. Beide geslachten zijn dan ook niet van elkaar te onderscheiden in het veld.

Steenuilen hebben een gevlekt verenkleed. De bovenzijde is bruin met witte spikkels en de onderzijde witachtig en dicht bruingestreept. Door de lichte wenkbrauwstrepen vallen vooral de grote ogen met felgele iris en zwarte pupil op (zie ook het logo van STONE). De poten zijn lang en wit bevederd.

Geluid

Steenuilen communiceren met elkaar d.m.v. een reeks van geluiden. Het vrouwtje heeft zelfs contact met haar jongen, vlak voordat deze uit het ei kruipen; dat hebben beeld en geluid op de webcams van Beleef de Lente getoond.

In najaar en einde winter/vroege voorjaar klinkt de karakteristieke Territoriumroep van het mannetje. Daarmee maakt hij zich bij zijn soortgenoten bekend als vaste bewoner van een territorium dat voldoet aan de belangrijkste eisen van de steenuil aan de leefomgeving:

- een geschikte nestplaats
- aanbod van voldoende prooidieren
- aanwezigheid van voldoende beschutting

De territoriumroep kan worden gebruikt bij het inventariseren van steenuilterritoria (zie ook onder 'Onderzoek-Inventariseren'

Download Territoriumroep mannetje

Alarmroep (hier met spraak logo AVS)

Opwindingsroep

Vliegbeeld

foto: Han Bouwmeester

Het vliegbeeld wordt gekenmerkt door een snelle, lage, golvende vlucht waarbij de brede, afgeronde vleugels goed zichtbaar zijn. Met wat geluk kunt u steenuilen ook overdag waarnemen. Vaak zijn ze in de vroege ochtend en tegen het vallen van de avond actief, vooral als er hongerige jongen te voeden zijn. Bij zonnig weer zitten ze overdag geregeld op hun favoriete, tegen de wind beschutte zitplekje wat te doezelen. Ze blijven echter altijd alert. Bij mogelijk gevaar verdwijnen ze in de nestholte of een andere veilige plek.

Activiteitspatroon

Steenuilen zijn vooral actief in het donker. Als er jongen zijn is de kans groot om steenuilen ook in de avond of ’s morgens waar te nemen; er zijn dan vele hongerige monden te voeden. Hun dagtaak wordt gevormd door de verzorging van het verenkleed, de jacht en de verdediging van het territorium tegen ongewenste indringers (b.v. concurrenten van de eigen soort, roofdieren). Op zijn tijd wordt er gerust. De steenuil doet dat rond middernacht en overdag; hij verblijft dan meestal op vaste "roestplaatsen": in de dekking van beplanting of gebouwen, of in de nestholte. Bij mooi weer kun je hem vaak ergens in de luwte zien genieten van het zonnetje.

Steenuil bij vol daglicht op een weidepaal. Op de achtergrond een passerende fietser!       Foto: Pauline van Marle.

Ondersoorten van de steenuil

De steenuil (Athene noctua) en vijf nauw verwante soorten zijn verenigd binnen het geslacht (wetenschappelijk: genus) Athene.

Binnen het grote verspreidingsgebied van de steenuil worden verschillende ondersoorten onderscheiden. Het zijn aanpassingen aan de lokale omstandigheden. De indeling in ondersoorten heeft vooral DNA-onderzoek als basis. De o.a. in Nederland en België voorkomende ondersoort is Athene noctua vidalii. De grens met het verspreidingsgebied van de dichtst bij levende variant Athene noctua noctua loopt door Denemarken, Duitsland, Zwitserland en Zuid-Frankrijk. 

Lees alles over de Ondersoorten bij de steenuil (Uilen 6, 2016).